بلاکچین چه تأثیراتی بر خدمات مرتبط با زنجیره تأمین دارد؟

بسیاری از شرکت‌های زنجیره تأمین، از گذشته تا کنون در فرآیند توزیع محصولات خود به عدم شفافیتی مخرب دچار بوده‌اند که اکنون به کمک بلاکچین قابل حل است.

در کنار مشکلات موجود در ردیابی لحظه‌ای محصولات در پروسه تولید تا توزیع، هر زنجیره تأمین، همچنین از شفافیت کافی نیز برخوردار نیستند و همین امر در بسیاری از مواقع، به خطا و تأخیر در فرآیند مربوطه منجر می‌شود. اما بلاکچین در این میان، یکی از بهترین راه حل‌های ممکن را برای این مشکل ارائه کرده است که در ادامه به بررسی آن خواهیم پرداخت.

تهیه‌کنندگان، تولیدکنندگان، شرکت‌های ترابری و خرده‌فروشان و مغازه‌داران، همگی اجزائی از زنجیره‌های تأمین هستند که در راستای تولید و توزیع محصولات مختلف در سرتاسر جهان با یکدیگر همکاری می‌کنند.

اما تمام زنجیره‌های تأمین در عصر حاضر، در پی رشد و گسترش خود در طول زمان، بسیار پیچیده‌تر شده‌اند. این شبکه‌ها اغلب بر سیستم‌هایی مبتنی بر کاغذ متکی هستند که ردیابی لحظه‌ای محصولات و مواد را دشوار، وقت‌گیر و اغلب غیرممکن می‌کنند.

زنجیره‌های تأمین عصر جدید، همچنین با مشکل بزرگ «عدم شفافیت» نیز روبه‌رو هستند؛ مشکلی که عموماً به خطاهای مکرر، تأخیر در فرآیند و افزایش هزینه‌های مربوطه منجر می‌شود.

در این میان، تنها چیزی که تهیه‌کنندگان، شرکت‌های ترابری و تأمین‌کنندگان، در پروسه توزیع محصولات خود به شدت به آن احتیاج دارند، چشم‌اندازی یکپارچه از کل فرآیند طی شده در زنجیره تأمین آن‌هاست. این در حالی است که در سرتاسر فرآیند طی شده در زنجیره‌های تأمین طی دو دهه اخیر، هیچ راه معینی برای مشاهده موقعیت و مکان لحظه‌ای محصولات در طی فرآیند تولید و توزیع وجود نداشته است. در این پروسه‌ها همچنین، هیچ راهی برای اثبات عدم وجود محصولات غیراخلاقی یا غیرقانونی در زنجیره تأمین نیز وجود ندارد.

بنابراین، چیزی که تمام زنجیره‌های تأمین بدان نیاز دارند، بلاکچین است.

اما بلاکچین چه مزایای خاصی دارد که سیستم‌های متمرکز امروزه نمی‌توانند ارائه دهند؟

مزایای بلاکچین

افزایش شفافیت

بسیاری از راه‌حل‌های متمرکز، اغلب به اسناد کاغذی و سیستم‌های ناکارآمدی متکی هستند که به ایجاد داده‌های ناهمسان در هر کدام از بخش‌های مختلف زنجیره تأمین منجر می‌شود.

این در حالی است که بلاکچین، از نظر طراحی، کاملاً شفاف و قابل اعتماد است.

بلاکچین، از همان ابتدا می‌تواند اطلاعات به‌روز را به‌طور هم‌زمان به هر زنجیرۀ تأمین مربوط به کسب‌وکار‌های مختلف ارائه دهد.

این موضوع، تصویری واضح‌تر از مراحل تولید و عرضه – از استخراج مواد خام در تمام طول فرآیند تولید تا محصول نهایی فروخته شده در فروشگاه‌های خرد – را برای ناظران و همچنین مصرف‌کنندگان به ارمغان می‌آورد.

به این ترتیب، مصرف‌کنندگان می‌توانند محصولات مورد نظر خود را با اطمینان کامل و بدون نگرانی در مورد اینکه آیا از یک منبع معتبر تهیه شده‌اند یا تأمین‌کنندۀ آن‌ها از ذخایر غیرقانونی برای تولید محصولات استفاده کرده، خریداری کنند.

از سوی دیگر، ناظران نیز می‌توانند تطابق رویۀ هر شرکت در برابر قوانین و مقررات ملی و بین‌المللی را به راحتی مورد بررسی قرار دهند.

همچنین، به لطف شفافیت سرتاسری بلاکچین، کسب‌وکارها هم می‌توانند محصولات معیوب را خیلی سریع‌تر از هر سیستم متمرکزی پیدا کرده و آن‌ها را از چرخه خارج کنند. آن‌ها همچنین می‌توانند کمبود یا ازدیاد مواد مهم در هر نقطه از زنجیره تأمین خود را به صورت لحظه‌ای شناسایی نمایند. این امر به کسب‌وکارها اجازه می‌دهد تا عملیات خود را بسیار سریع‌تر از آنچه بدون استفاده از بلاکچین ممکن بود، تنظیم کنند.

بنابراین، هرچه تعداد بیشتری از مشاغل، برای مدیریت زنجیره تأمین خود، از بلاکچین استفاده کنند، خریداران و مصرف‌کنندگان هم تصویری واضح‌تر از شرکت‌هایی که از آن‌ها خرید می‌کنند، و به خصوص در مورد منبع اصلی مواد اولیه‌ای که در تولید محصولات خود از آن‌ها استفاده کرده‌اند، به دست خواهند آورد.

کارآیی بهبود یافته

بلاکچین می‌تواند کارایی هر زنجیره تأمین را با خودکارسازی وظایف و فرآیندهای مدیریتی تکراری، تا حد بالایی افزایش دهد.

با استفاده از بلاکچین، می‌توان فرآیندهای اداری که عمدتاً به صورت دستی انجام می‌شوند را به راحتی و تنها با کمک قراردادهای هوشمند به انجام رساند. قراردادهای هوشمند، بخشی از خدمات بلاکچین هستند که در صورت رعایت برخی معیارهای خاص، به‌طور خودکار اجرا می‌شوند و جهت تکمیل، به امضای هیچ شخص ثالثی نیاز ندارند. به عنوان مثال، هنگامی که یک محموله چوب به یک کارخانه تولید مبلمان می‌رسد، یک قرارداد هوشمند می‌تواند به طور خودکار بلاکچین را به‌روز کند و پرداخت هزینه مربوط به خرید و ارسال آن محموله را نهایی سازد. از سوی دیگر، اگر محموله، تحت خسارت واقع شده و یا اصلاً به مقصد نرسد، پرداختی هم صورت نخواهد گرفت.

این امر به شدت حجم فرم‌های کاغذی که مدیران باید پر کنند را کاهش می‌دهد و در مقابل، اطمینان حاصل می‌کند که هزینه و کارمزد تأمین‌کنندگان به موقع پرداخت شده و به این ترتیب، هیچ کدام از کارمندان زنجیره تأمین، به پیگیری بیشتر جهت دریافت کارمزد خود احتیاجی نخواهند داشت.

در اینجا لازم به ذکر است که برخی از وظایف بخش مدیریت، از جمله ردیابی محصولات، همچنان به صورت خودکار انجام نخواهند شد. اما از آنجایی که بلاکچین کاملاً شفاف است، کسب‌وکارها برای کسب اطلاعات در مورد محل لحظه‌ای محصولات، نیازی به تماس با تأمین‌کنندگان ندارند. همه داده‌های لازم در حقیقت در بلاکچین ذخیره شده و بنابراین، نیازی نیست که مدیران با همه تأمین‌کنندگان در بخش‌های مختلف زنجیره تأمین تماس بگیرند تا از موقعیت لحظه‌ای محصولاتشان باخبر شوند.

آسان‌سازی فرآیند نظارت و انجام محاسبات

مواد اولیۀ لازم در فرآیند تولید، اغلب ممکن است که قبل از رسیدن به مقصد نهایی، مراحل مختلفی را طی کرده و حتی از کشورهای متعددی عبور کنند. هر کشوری نیز در مورد انواع مختلف مواد و محصولات خاص قوانین و مقرراتی متفاوت از دیگر کشورها دارد؛ بنابراین تنظیم و هماهنگ‌سازی مشاغلی که زنجیره تأمینی جهانی و پیچیده دارند معمولاً زمان‌بر و پرهزینه است. اما در صورتی که هر کدام از طرفین در زنجیرۀ تأمین، داده‌های مربوطه را در یک بلاکچین به اشتراک بگذارند، ناظران هر کشور و حسابدارانِ هر کدام از کسب‌وکارها، به راحتی می‌توانند از عملکرد سیستم به صورت کاملاً مطابق با قوانین، اطمینان حاصل کنند؛ حتی زمانی که قوانین از هر کشور به کشوری دیگر تغییر می‌کند.

از سوی دیگر، در صورتی که هیچ مقرراتی وجود نداشته باشد، تمام اعضای زنجیره‌های تأمین می‌توانند بر روی مجموعه‌ای از استانداردها به توافق برسند و از طریق قراردادهای هوشمند، آن‌ها را در بلاکچین پیاده‌سازی کنند.

علاوه بر این، در حال حاضر دولت‌های بسیاری در حال ارتقاء قوانین و مقررات خود جهت همگام‌سازی بیشتر کسب‌وکارها با محیط زیست هستند و بنابراین، اثبات عدم زیان‌رسانی محصولات هر کسب‌وکار به محیط‌زیست نیز یکی از الزامات در فرآیند تولید در نظر گرفته می‌شود. همچنین با توجه به آن که بلاکچین، فرآیند نظارت بر زنجیره‌های تأمین جهانی را بسیار آسان‌تر می‌کند، احتمالاً در آینده نزدیک، کسب‌وکارهای بیشتری نیز از این فناوری برای مدیریت زنجیره تأمین خود استفاده خواهند کرد.

کاهش زیان حاصل از بازارهای سیاه

کسب‌وکارهای فعال در هر صنعت، به واسطه بازارهای تقلبی و کلاهبرداری‌های مختلف مربوط به صنایع خود، میلیاردها دلار را به صورت سالانه از دست می‌دهند. این امر تا کنون، به ویژه در مورد حوزه مد و نیز داروسازی، بسیار مشکل‌ساز بوده است.

در سایت دیلوئیت (Deloitte) تخمین زده شده که بین ده تا ۳۰ درصد از کل داروهایی که در کشورهای در حال توسعه فروخته می‌شوند تقلبی هستند و این موضوع، هر ساله به مرگ میلیون‌ها انسان منجر می‌شود. این میزان مرگ‌ومیر باعث شده که جوامع بی‌شماری در کشورهای در حال توسعه، به علوم پزشکی غربی، از جمله واکسن‌ها، بی‌اعتماد شوند.

این در حالی است که زنجیره‌های تأمین مبتنی بر بلاکچین، مصرف‌کنندگان را قادر می‌سازند که صحت محصولات مورد نظر خود، اعم از دارو، لباس یا هر چیز دیگر را پیش از توزیع و یا مصرف بررسی کنند. به عبارت دیگر، اطلاعات مربوط به هر محصول را می‌توان در یک بلاکچین ذخیره کرد و به این ترتیب، افراد می‌توانند با اسکن تنها یک بارکد یا یک کد QR، از اصل بودن محصولی که در دست دارند مطمئن شوند.

این امر همچنین فروشندگان کتاب‌ها و البسۀ دست دوم و یا تقریباً هر محصول استوک دیگر را قادر می‌سازد که اعتبار محصولات خود را به راحتی اثبات کنند و به این ترتیب، مقدار اجناس تقلبی را کاهش داده و صرفه‌جویی کسب‌وکارها در هزینه‌های پرداختی را به دنبال خواهد داشت.

شرکت‌های فعال در صنایع مختلف چگونه از بلاکچین استفاده می‌کنند؟

خوب، تا به حال چهار مورد از مزایای بلاکچین برای کسب‌وکارهایی که با زنجیره‌های تأمین پیچیده سر و کار دارند را مورد بررسی و تحلیل قرار داده‌ایم؛ اما برای درک بهتر نحوۀ دقیق استفادۀ صنایع مختلف از بلاکچین، اکنون به سه حوزه‌ای که در حال حاضر از این فناوری استفاده می‌کنند نگاهی دقیق‌تر خواهیم داشت؛ داروسازی، مد، و عرضه مواد غذایی.

داروسازی

همانطور که پیش‌‍تر نیز اشاره شد، داروهای تقلبی یکی از مهمترین و فراگیرترین مشکلات شرکت‌های داروسازی هستند. موضوعی که به طور سالانه برای صنعت داروسازی، بین دویست تا چهارصد میلیارد دلار  هزینه داشته و میلیون‌ها انسان بی‌گناه را هم در معرض خطری جدی قرار می‌دهد.

مشکلی که شرکت‌های داروسازی با آن روبرو هستند این است که ردیابی مواد اولیه‌ای که در تولید داروها استفاده می‌شوند و نیز خود دارو بسیار دشوار است. تهیه مواد اولیه داروها از سراسر جهان صورت می‌گیرد و در هر کشور نیز قوانین و مقررات مختلفی در مورد نحوه نگهداری و فروش آن‌ها وجود دارد. اما با استفاده از بلاکچین، شرکت‌های داروسازی می‌توانند مواد اولیه مورد نیاز و استفادۀ خود را مستقیماً از ابتدا در منابع اصلی، سپس در طی فرآیند تولید و در نهایت، میان قفسه‌های داروخانه‌ها ردیابی کنند.

به کمک بلاکچین، می‌توان از تهیه‌کنندگان مواد اولیه درخواست کرد که اطلاعاتی را در مورد منابع تأمین مواد ارائه کنند و بیماران هم می‌توانند با اسکن شماره سریالی که به داده‌های موجود در بلاکچین پیوند خورده، از اعتبار داروی خود اطمینان حاصل کنند.

این روشِ ضبط اطلاعات فرآیند تولید و عرضه به صورت دائمی و تغییرناپذیر، منبعی مطمئن را به بیماران ارائه می‌دهد و از تلاش‌های مجرمانه برای تولید و فروش داروهای جعلی جلوگیری می‌کند.

شرکت‌های داروسازی، همچنین می‌توانند برای خودکارسازی برخی از عناصر فرآیند کنترل کیفیت خود از قراردادهای هوشمند نیز استفاده کنند. به عنوان مثال، یخچال‌هایی که به داروهای حساس به دما اختصاص داده شده‌اند، می‌توانند به طور خودکار دمای خود را در بلاکچین ذخیره کنند و به این ترتیب، می‌توان از تأمین دمای مناسب برای نگهداری هر دارو اطمینان حاصل نمود. از طرف دیگر، اگر هر کدام از داروها با مشکلی مواجه باشد، با استفاده از بلاکچین می‌توان آن‌ها را به راحتی ردیابی کرد.

تا به حال، چندین شرکت فعال در صنعت داروسازی استفاده از خدمات بلاکچین را در این فضا آغاز کرده و توسعه داده‌اند که یکی از مهم‌ترین این شرکت‌ها، فارمالجر (PharmaLedger) نام دارد.

اپلیکیشن مبتنی بر بلاکچین فارمالجر، مصرف‌کنندگان را قادر می‌سازد تا با اسکن یک کد منحصر به فرد روی بسته‌بندی هر کدام از داروها، اصالت هر دارو را بررسی کنند. پس از اسکن کد، مصرف‌کنندگان می‌توانند از اعتبار دارو اطمینان حاصل کرده و اطلاعات مربوط به آن را از طریق اپلیکیشن در تلفن همراه خود دانلود کنند. این، نه تنها سریع‌تر و مؤثرتر از فرآیندهایی است که تا کنون استفاده می‌شدند، بلکه صرفه‌جویی زیادی در استفاده از کاغذ را هم به همراه دارد!

صنعت مد

برندهای فعال در صنعت طراحی مد و لباس، زنجیره‌های تأمین بسیار پیچیده‌ای دارند که اغلب در چندین کشور مختلف نیز گسترش یافته‌اند. به این ترتیب، تقریباً غیرممکن است که مدیران هر زنجیره تأمین دقیقاً بدانند که مواد خام خود را از کجا دریافت می‌کنند؛ به خصوص که در برخی از کشورها، مانند چین، شرکت‌ها احتیاجی به منتشر کردن این اطلاعات ندارند.

این عدم شفافیت، تناقضات بی‌شماری را به دنبال داشته و در این میان، برند‌ها و شرکت‌هایی هم کشف شده‌اند که مواد اولیه یا نیروی کار خود را از روش‌های غیراخلاقی مانند بازارهای سیاه تأمین می‌کردند. به عنوان مثال، شرکت‌های آدیداس، پوما، و باس هوگو، در تولید محصولات خود از پنبه‌هایی در منطقه سین کیانگ در کشور چین استفاده می‌کردند که احتمالاً با کار اجباری تأمین شده‌اند.

با این حال، شرکت‌های متهم تا به حال این یافته‌ها را رد کرده‌اند، اما راه آسانی هم برای اثبات بی‌گناهی خود ندارند؛ زیرا تأمین‌کنندگان پارچه چینیِ آن‌ها – که به طور مستقل کار می‌کنند – نمی‌توانند ثابت کنند که پنبه‌هایشان از کجا آمده‌اند.

دیگر شرکت‌های طراح مد نیز با تهیه‌کنندگان خود مشکلاتی مشابه دارند؛ برخی از این افراد، بازار را از کالاهای تقلبی پر می‌کنند و ارزش اقلام اصلی را کاهش می‌دهند و از سوی دیگر، جیب خریداران ساده لوح را هم خالی می‌کنند.

با این حال، همانطور که قبلاً گفته شد، بلاکچین در مقایسه با سیستم‌های مدیریت زنجیره تأمین سنتی که امروزه توسط اکثر شرکت‌های مد استفاده می‌شود، قابلیت ردیابی قابل‌توجهی را به شرکت‌ها ارائه می‌دهد. به کمک بلاکچین، شرکت‌های مد می‌توانند تمام داده‌های مورد نیاز در زنجیره تأمین خود را مستندسازی کرده و حتی به صورت عمومی و کاملاً شفاف، به اشتراک بگذارند. به اشتراک‌گذاری نحوه تولید محصولات برای مشتریان و نیز ناظران‌، امری است که می‌تواند در شفافیت عملکرد و جذب اعتماد مخاطبان، بسیار مؤثر واقع شود.

استفاده از بلاکچین همچنین به کسب‌وکارها کمک می‌کند تا اعتبار اخلاقی خود را ثابت کنند و از طرفی، خریداران را هم از فریب خوردن با کالاهای تقلبی نجات دهند.

در حال حاضر، گروهی متشکل از شرکت‌های بزرگی همچون لویی ووتان (Louis Vuitton) و پرادا (Prada) به نام کنسرسیوم آورا (Aura)، بلاکچینی را برای ردیابی زنجیره‌های تأمین برندهای لوکس طراحی کرده که مشتریان را قادر می‌سازد تا شخصاً از اصالت محصولات مورد نظر خود اطمینان حاص کرده و منبع مواد خام مورد استفاده برای تولید آن‌ها را بررسی کنند. این بلاکچین همچنین به مشتریان امکان می‌دهد که اصالت محصولات دسته دوم مورد نظر خود را هم مورد بررسی قرار دهند.

صنعت مواد غذایی

بخش تولید و حمل و نقل مواد غذایی، نوعی از پیچیده‌ترین و مهم‌ترین زنجیره‌های تأمین را شامل است. اما در طول بحران ویروس COVID-19، کاشف به عمل آمد که زنجیره‌های تأمین سنتی در این صنعت، به هیچ وجه آنطور که باید کارآمد نیستند.

ناکارآمدی فعلی زنجیره‌های تأمین مواد غذایی، بر میزان هزینه‌هایی که باید برای غذای خود پرداخت کنیم، و همچنین مقدار هدررفت مواد غذایی نیز مؤثر است؛ به نحوی که سازمان ملل، میزان هدررفت سالانه غذا را معادل با ۱.۳ میلیارد تن تخمین زده است.

با این حال، علی‌رغم هزینه‌های بسیار بالا و هدررفت مقادیر زیاد غذا، مردمی که در کشورهای توسعه یافته زندگی می‌کنند انتظار دارند که بدون توجه به هیچ چیز، غذاهای مورد علاقه خود را هر زمان که اراده می‌کنند در قفسه‌های فروشگاه‌ها پیدا کنند. این امر خرده‌فروشان را وادار می‌کند تا مواد غذایی خود را در زمان‌های متفاوت از سال، از کشورهای مختلف تهیه کنند.

همانطور که می‌توانید تصور کنید، این مورد، فرآیندی بسیار پیچیده است که در هر یک از زنجیره‌های تأمین، تحت تأثیر ده‌ها تهیه‌کننده قرار می‌گیرد که از سیستم‌هایی خاص و ناسازگار با یکدیگر استفاده می‌کنند. از سوی دیگر، برخی از تأمین‌کنندگان نیز هنوز به اسناد کاغذی متکی هستند و همین امر، موجب آن است که ردیابی منابع غذایی، تا هفته‌ها یا حتی ماه‌ها به طول انجامد.

این در حالی است که کسب‌وکارهایی که فناوری بلاکچین را در زنجیره تأمین خود پیاده‌سازی می‌کنند، می‌توانند محصولات خود را با دقت و بسیار راحت‌تر از هر سیستم متمرکز دیگری ردیابی کنند. خرده‌فروشان بزرگ‌تر نیز می‌توانند از تولیدکنندگان خود بخواهند که داده‌های مربوط به محصولاتشان را در یک بلاکچین به اشتراک‌ بگذارند و از این راه، به جمع‌آوری انبوه اقلام آلوده، شناسایی ضایعات در سراسر زنجیره تأمین و اثبات منشأ محصولات کمک کنند.

شرکت والمارت (Walmart)، از زمان شیوع بیماری باکتریایی ای‌کولی (E.coli) در سال ۲۰۲۰ که به واسطه سبزی‌های فروخته شده در چند فروشگاه آن اتفاق افتاد، استفاده از بلاکچین را آغاز کرده است. این شرکت اکنون تمامی تأمین‌کنندگان سبزیجات خود را ملزم داشته که داده‌های مربوط به محصولات تولیدی خود را بر روی یک بلاکچین مشترک آپلود کنند. این کار به والمارت اجازه داده که ظرف تنها چند ثانیه، مواد غذایی آلوده را در زنجیره تأمین خود شناسایی کرده و آن‌ها را از چرخه حذف کند.

به طور مشابه، شرکت نستله (Nestlé) نیز برای ردیابی منشأ دانه‌های قهوه مورد استفاده برای تولیدات یکی از پرفروش‌ترین برندهای قهوه خود به نام زوگَس (Zoegas)، از بلاکچین استفاده می‌کند. مشتریان این قهوه می‌توانند با اسکن یک کد QR که بر روی بسته‌بندی قهوه‌های این برند قرار گرفته، از نحوه و زمان برداشت دانه‌های قهوه و نیز مدت زمان رُوسْتِ آن‌ها اطلاعات دقیقی حاصل کنند.